LEVEN, het spel

Zondag 17 mei 2009

Halverwege het spel slaat de grimmigheid toe. Een kandidaat wordt ontvoerd, er wordt losgeld geëist. De beste optie is ’s mans beste vriend. Die bulkt van het geld. Aan hem de vraag: ‘Gaat u het losgeld betalen?’ Even zweeft het antwoord in de lucht. Het is voelbaar: de ene helft van het publiek verwacht dat het ‘Ja’ zal zijn, omdat losgeld betalen nu eenmaal iets is wat je doet wanneer de situatie daarom vraagt – ook al is dit een spelletje.

De andere helft verdenkt de man van balsturigheid, van tegen de verwachtingen en de moraal in, doen wat hij in het Echt nooit zou doen, of op zijn minst honderd keer zou overdenken, juist omdát dit een spel is. En ja hoor. Luid en duidelijk antwoordt de man: ‘Nee.’ Hij betaalt geen losgeld. Zijn beste vriend sterft, en erger nog: moet het spel verlaten. De gewetenloze erft diens geld. Het publiek roept ‘Boeoeoeoe!’.

Het leven in een notendop, compleet met keuze- en gewetensvragen én de speling van het lot. Dat was het uitgangspunt van Hans Venhuizen en Wouter Baars, bedenkers en ontwikkelaars van Leven, het spel. Het werd op een zondagmiddag in mei gespeeld in de Genieloods van het Kunstfort bij Vijfhuizen, als onderdeel van de manifestatie Ruhezeit Abgelaufen. Een manifestatie met de dood als beginpunt. Er was al een kunstwerk in Vijfhuizen, een door Hans van Houwelingen gemaakt pad van oude grafstenen. Er was ook al een tentoonstelling, met werk van kunstenaars die op zeker moment het levenspad van Hans van Houwelingen hadden gekruist. En nu was er een spel, in het kader van de kunst, in het kader van de dood, en in het kader van de viering van het leven.

En gevierd werd er. Nadat de ongeveer twintig kandidaten, verdeeld in vier sociale groepen, het levenslicht hadden gezien – sommigen na een hel van een bevalling waardoor hun overlevingskansen al meteen drastisch terugliepen – werd er onder leiding van Hans Venhuizen buiten gespeeld, karaoke gezongen en getrouwd. Via een systeem van klittenband op ieders buik en armen, waarop Kracht en Hoop de levensaders vormden, kon men investeren in Gezondheid, Kennis, Macht en Rijkdom.

Er werden keuzes gemaakt: wel of niet veel tijd achter de computer doorbrengen, naar de universiteit gaan of meteen na school gaan werken, wel of geen vrienden maken. Maar áls de deelnemers al de illusie hadden het leven in eigen hand te hebben, dan werden ze naarmate het spel vorderde ruw uit die droom geholpen. Ineens bleek dat sommigen van hen geen kinderen konden krijgen. Anderen scheidden van hun partner of werden ernstig ziek. Weer anderen konden ineens niet meer op hun vrienden rekenen. Steeds weer greep het lot in en beroofde hun van hun Hoop, van hun Kracht – totdat uiteindelijk alle kandidaten, behalve één, het lootje legden.

‘Dit spel gaat eigenlijk over de opportunistische kanten van het leven’, zegt Hans Venhuizen na afloop. Hij realiseerde onder de vlag van Bureau Venhuizen in Rotterdam, project- en onderzoeksbureau op het gebied van cultuur en ruimtelijke ordening, al vaker spellen. Soms voor bedrijven, soms voor architectonische instellingen zoals het Nederlands Architectuurinstituut in Rotterdam, en soms met een beeldende-kunst-pet op, zoals vandaag. Dit was de eerste keer dat Leven, het spel met echte kandidaten werd gespeeld, en hij is tevreden.

‘We hebben ontdekt dat wanneer je elementen uit het echte leven simuleert’, aldus Venhuizen, ‘mensen ineens beter begrijpen hoe het werkt’ – zonder dat hij overigens te gewichtig wil doen over de eventueel wetenschappelijke uitkomsten van zijn spel. ‘In dit spel moet je vrienden maken, en langzaam ontdek je wat de voordelen van die vrienden kunnen zijn. Zo gaat het in het echte leven ook.’

Voor Hans van Houwelingen, op wiens initiatief het spel naar Vijfhuizen is gehaald, was het vooral belangrijk om ‘iets met de dood te doen dat niet te lollig was’. Hij zag er een mooie aanleiding in om het over de loop van het leven te hebben, waarin de dood een belangrijk vraagstuk is. ‘Omdat je het leven in korte tijd ziet langskomen, word je ineens geconfronteerd met vragen die je jezelf nog niet eerder had gesteld.’

Of het spel ook kunst is? Dat vindt Van Houwelingen niet belangrijk. ‘Kunst is een raar criterium’, zegt hij. ‘Is het interessant of niet – daar gaat het om.’ Maar voor hem kwam het spel wel in de buurt van een ‘traditionele kunstervaring’ toen hij werd geconfronteerd met de onrechtvaardigheid van het ouder worden. ‘Ik realiseerde me ineens dat alles je wordt afgepakt. Dat raakte me wel.’

En de deelnemers? Voor Chris Borovsky (24), student uit Amsterdam, had het spel wel wat ‘diepgaander’ kunnen zijn. Deelnemers Miriam Beltman (35), bewoner van het fort in Vijfhuizen, is enthousiast. ‘Het was heel realistisch’, zegt Beltman, kennismanager bij PricewaterhouseCoopers. ‘Ik heb, net als in het echte leven, van jongs af aan ingezet op kennis en gezondheid.’

Merel Bem